राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी अलीकडेच राज्यसभेसाठी चार प्रतिष्ठित व्यक्तींना नामांकित सदस्य म्हणून नियुक्त केले आहे. या यादीत प्रसिद्ध सरकारी वकील उज्ज्वल देववराव निकम, केरलमधील सामाजिक कार्यकर्ते व शिक्षणतज्ज्ञ सी. सदानंद मस्ते, माजी परराष्ट्र सचिव हर्षवर्धन श्रृंगला आणि इतिहासकार व शिक्षणतज्ज्ञ मीनाक्षी जैन यांचा समावेश आहे.
राष्ट्रपती कोणालाही नामांकित करू शकतात का?
हा प्रश्न अनेकांना पडतो की राष्ट्रपती कोणालाही उठवून नामांकित करू शकतात का? तर उत्तर आहे, नाही, यामागे एक विशिष्ट प्रक्रिया आणि नियम आहेत. भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद 80 अंतर्गत, राष्ट्रपती राज्यसभेसाठी 12 सदस्य नामांकित करू शकतात. मात्र हे नाव पंतप्रधानांच्या सल्ल्यावर आधारित असते.
राज्यसभेतील सदस्य कसे निवडले जातात?
राज्यसभेमध्ये कमाल 250 सदस्य असू शकतात. त्यापैकी 238 सदस्य राज्यांमधून आणि केंद्रशासित प्रदेशांमधून निवडून येतात. उर्वरित 12 सदस्य राष्ट्रपतीकडून नामांकित केले जातात. सध्या राज्यसभेमध्ये एकूण 245 सदस्य आहेत. यामध्ये 233 निवडून आलेले आणि 12 नामांकित सदस्य आहेत.
नामांकित सदस्य कोणत्या क्षेत्रातून निवडले जातात?
राष्ट्रपती जे सदस्य नामांकित करतात, ते साहित्य, विज्ञान, कला, सामाजिक सेवा, शिक्षण आणि क्रीडा क्षेत्रात उल्लेखनीय योगदान दिलेल्या व्यक्ती असतात. हे सदस्य राज्यसभेतील इतर निवडून आलेल्या सदस्यांप्रमाणेच सर्व अधिकारप्राप्त असतात.
ते संसदेत चर्चा करू शकतात,
विधेयकांवर मतदान करू शकतात,
विधेयकांना पाठिंबा किंवा विरोध दर्शवू शकतात.
मात्र, राष्ट्रपती पदाच्या निवडणुकीत मतदान करू शकत नाहीत, पण उपराष्ट्रपती निवडणुकीसाठी मतदान करू शकतात.
नामांकित सदस्यांना मिळणाऱ्या सुविधा
इतर खासदारांप्रमाणेच त्यांना भत्ता आणि निवास सुविधा दिल्या जातात.
मात्र, निवडून आलेल्या खासदारांना जशी त्यांची मालमत्तेची माहिती जाहीर करावी लागते, तशी अट नामांकित सदस्यांवर लागू होत नाही.
