पाकिस्तान आणि इस्त्रायलने अमेरिकेचे माजी राष्ट्रपती डोनाल्ड ट्रम्प यांचे नाव नोबेल शांतता पुरस्कारासाठी सुचवले आहे. दोन्ही देशांचा असा दावा आहे की ट्रम्प यांनी विविध देशांमध्ये आणि प्रदेशांमध्ये सुरू असलेल्या युद्धांना थांबवण्यासाठी आणि शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न केले आहेत.
मात्र, समाजातील एक वर्ग असा आहे जो या युद्धांसाठी अमेरिकेच्या धोरणांनाच जबाबदार धरतो. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या बाबतीत बोलायचे झाले तर अनेकांचा असा विश्वास आहे की त्यांच्या धोरणांमुळेच समाजात आर्थिक अस्थिरता निर्माण झाली आहे, ज्यामुळे युद्ध पेटले आहेत.
असे असले तरी, डोनाल्ड ट्रम्प यांचे नोबेल शांतता पुरस्कारासाठी झालेले नामांकन वादग्रस्त ठरले आहे. पण, हे पाहिले तर या प्रतिष्ठित पुरस्काराचा इतिहासच वादांनी भरलेला आहे. याआधी देखील अनेक वादग्रस्त व्यक्तींना हा पुरस्कार देण्यात आला आहे.
नोबेल शांतता पुरस्कार मिळालेल्या वादग्रस्त व्यक्ती
या यादीतील पहिलं नाव माजी अमेरिकन राष्ट्रपती बराक ओबामा यांचे आहे. 2009 मध्ये राष्ट्रपती झाल्यानंतर अवघ्या 9 महिन्यांतच त्यांना हा पुरस्कार देण्यात आला होता, ज्यामुळे संपूर्ण जग चकित झाले होते. ओबामा यांच्याविरुद्ध वाद झाला कारण त्यांच्या कार्यकाळात अफगाणिस्तान, इराक आणि सीरियामधील लष्करी संघर्षांमध्ये अमेरिका सक्रिय होती.
दुसरं नाव फिलिस्तिनी नेते यासिर अराफात यांचं आहे. 1994 मध्ये त्यांना नोबेल शांतता पुरस्कार देण्यात आला होता. मात्र, अराफात हे सशस्त्र संघर्ष आणि छापामार कारवायांमध्ये सहभागी होते, त्यामुळे त्यांच्या नावावर देखील मोठा वाद झाला.
हेन्री किसिंजर, अमेरिकेचे माजी परराष्ट्र मंत्री, यांना 1973 मध्ये व्हिएतनाम युद्धविरामामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावल्याबद्दल पुरस्कार मिळाला. पण, त्यांनी कंबोडियावर बॉम्बहल्ले करवले होते आणि दक्षिण अमेरिकेतील लष्करी तानाशहांना समर्थन दिले होते, ज्यामुळे नोबेल कमिटीवर मोठी टीका झाली.
या यादीत इथिओपियाचे पंतप्रधान अबी अहमद यांचाही समावेश आहे. 2019 मध्ये त्यांना नोबेल शांतता पुरस्कार मिळाला, पण एक वर्षानंतरच त्यांनी टिग्रे भागात लष्कर पाठवले आणि गृहयुद्ध सुरू झाले.
आंग सान सू की यांचंही नाव चर्चेत आलं आहे. म्यानमारमध्ये लोकशाही प्रस्थापित करण्यासाठी 1991 मध्ये त्यांना नोबेल शांतता पुरस्कार मिळाला होता. पण म्यानमारमधील रोहिंग्या मुस्लिमांवर झालेल्या मानवी हक्कांच्या उल्लंघनावर त्या गप्प राहिल्यामुळे त्यांच्यावरही टीका झाली.
नोबेल पुरस्कार परत घेता येतो का?
नोबेल शांतता पुरस्कारांच्या निवडीसाठी नोबेल कमिटीवर अनेकदा टीका झाली आहे. काही वेळा तर कमिटीचे सदस्यही राजीनामा देण्याच्या स्थितीत आले. मग प्रश्न उपस्थित होतो की, असा पुरस्कार परत घेता येतो का? याचे उत्तर आहे नाही, हे शक्य नाही.
अल्फ्रेड नोबेल यांच्या वसीयत आणि नोबेल फाउंडेशनच्या नियमांमध्ये असा कोणताही तरतूद नाही की पुरस्कार परत घेतला जाऊ शकतो. त्यामुळे काही व्यक्तींवर वाद असूनही नोबेल फाउंडेशन त्यांच्या कडून पुरस्कार परत घेऊ शकत नाही.
