विठ्ठल मंदिर
हे मंदिर पंढरपूरचे मुख्य आकर्षण आहे. या मंदिरात विठ्ठलाची मूर्ती अत्यंत सुंदर आणि आकर्षक आहे. या मंदिराला सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे. विठ्ठल भगवान विष्णुचे कृष्ण अवतार मानले जातात. पंढरपूरमधील हे मुख्य मंदिर आहे, जिथे विठ्ठल आणि रुक्मिणीची मूर्ती आहे. पंढरपूर हे शहर सोलापूर जिल्ह्यात आहे, आणि हे विठ्ठल भक्तांसाठी एक प्रमुख तीर्थस्थान आहे. पंढरपूर हे महाराष्ट्राचे कुलदैवत मानले जाते आणि येथे दरवर्षी लाखो भाविक विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी येतात. पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात बडव्यांची परंपरा होती, जी आता बंद झाली आहे. या मंदिराच्या इतिहासावर आधारित अनेक धार्मिक आणि सांस्कृतिक परंपरा आजही पाळल्या जातात, ज्यामुळे पंढरपूर हे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे.
पौराणिक कथा
विठ्ठल मंदिराशी संबंधित मुख्य कथा भक्त पुंडलिकाच्या भक्तीची आहे. पुंडलिक हा विठ्ठलाचा खूप मोठा भक्त होता. प्रचलित आख्यायिकांनुसार असे सांगितले जाते की, पुंडलिक पंढरपुरात एकदा स्वतःच्या आईवडिलांची सेवा करीत होता. त्यावेळी तेथे अचानक विठ्ठल (पांडुरंग) आला. आपण उठून गेल्याने आई- वडिलांची सेवा करायचे राहून जाईल या विचाराने पुंडलिकाने पुढे एक वीट सरकवली. पुंडलिकाने पुढे केलेल्या या विटेवर विठ्ठल कंबरेवर हात ठेवून पुंडलिकाची प्रतीक्षा करत उभा राहिला. असे सांगितले जाते केली, पंढरपुरात विठ्ठल आजही कमरेवर हात ठेऊन विटेवर उभा आहे. पंढरपूरच्या देवळात विठ्ठल मूर्तिरूपाने अजूनही तसाच उभा आहे.
मंदिराचे बांधकाम
पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिराचा इतिहास प्राचीन असून, त्याचे मूळ अनेक शतके पूर्वीचे आहे. मंदिराचे बांधकाम होयसळ साम्राज्याच्या राजा विष्णुवर्धन यांनी केले, असे मानले जाते. मंदिर हे वारकरी संप्रदायाच्या भक्तांसाठी एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. विठ्ठल मंदिराचे बांधकाम होयसळ साम्राज्याच्या राजा विष्णुवर्धन यांनी 1108 ते 1152 दरम्यान केले, असे सांगितले जाते.
मंदिराची रचना
विठ्ठल मंदिर सुमारे ३५० वर्षे जुने आहे. या मंदिराची रचना सभामंडप, गर्भग्रह आणि बाह्य भागामध्ये वैशिष्ट्यपूर्ण आहे, ज्यात कलात्मक स्तंभाची रचना, भौमितिक नक्षीकाम आणि देवदेवतांची शिल्पे कोरलेली आहेत. सभामंडप हा मंडप हेमाडपंथी शैलीत बांधलेला आहे आणि यात कलात्मक स्तंभाची रचना आहे. गर्भग्रह येथे विठ्ठल आणि रुक्मिणी यांच्या मूर्ती आहेत. मंदिराच्या बाह्य भागावर भौमितिक नक्षीकाम आणि देवदेवतांची शिल्पे कोरलेली आहेत. मंदिराचा मंडप मोकळ्या जागेतून दिसतो, ज्याला नामदेव पायरी असेही म्हणतात. गर्भग्रुहात उत्तर मध्ययुगात बसवलेली विठ्ठल रुक्मिणी ची मूर्ती दर्शनी आहे.
(टीप : वरील सर्व माहिती उपलब्ध स्त्रोतावरून देण्यात आलेली आहे. याच्या तथ्यांबद्दल MP मराठी Breaking कोणताही दावा करीत नाही, तसेच अंधश्रद्धेला दुजोरा देत नाही.)
