एक काळ असा होता जेव्हा ईस्ट इंडिया कंपनी जगातील अनेक देशांवर राज्य करत असे, त्यामुळेच ब्रिटीश साम्राज्याबद्दल असे म्हटले जात असे की त्यांचा सूर्य कधीही मावळत नव्हता. काळ बदलला, कंपनीचे वर्चस्व संपले आणि एकेकाळी जगातील सर्वात शक्तिशाली देशांपैकी एक मानला जाणारा इंग्लंड सामान्य स्थितीत आहे. व्यवसाय करण्यासाठी आलेल्या या कंपनीने जगातील अनेक देशांना गुलाम बनवले, ज्यामध्ये भारत देखील एक होता.
सुमारे २०० वर्षे राज्य केल्यानंतर, ब्रिटिशांनी भारत सोडण्याचा निर्णय घेतला आणि देशाचे दोन भागात विभाजन केले आणि निघून गेले. तथापि, जाताना त्यांनी आपल्या मनात असे प्रश्न सोडले की या कंपनीचा मालक कोण होता? ही कंपनी आता काय करते? जगातील कोणत्या देशांचा या कंपनीवर अजूनही अधिकार आहे? तुमच्या मनात उद्भवणाऱ्या या प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे आपण येथे जाणून घेणार आहोत.
ईस्ट इंडिया कंपनीची स्थापना कधी झाली?
ईस्ट इंडिया कंपनीची स्थापना ३१ डिसेंबर १६०० रोजी इंग्लंडमध्ये एक व्यापारी कंपनी म्हणून झाली. तिला ब्रिटीश राजघराण्याकडून व्यापाराचे विशेष अधिकार मिळाले. ज्यामध्ये प्रामुख्याने भारत आणि पूर्व आशियातील देशांचा समावेश होता. हळूहळू, व्यापारासाठी भारतात आलेल्या या कंपनीचा लष्करी आणि राजकीय प्रभाव वाढू लागला आणि प्लासीच्या युद्धानंतर कंपनीने बंगाल पूर्णपणे ताब्यात घेतला.
हळूहळू, ही प्रक्रिया देशभर पसरली आणि एक वेळ अशी आली की कंपनीने संपूर्ण भारतावर नियंत्रण मिळवले. तथापि, स्वातंत्र्याची मागणी देखील त्याच वेगाने वाढली कारण व्याप्ती वाढत गेली. १८५७ च्या क्रांतीनंतर, जी भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी पहिली क्रांती म्हणून ओळखली जाते, ब्रिटीश सरकारने ईस्ट इंडिया कंपनीकडून भारताचे राज्य हिसकावून घेतले. याचा अर्थ असा की ब्रिटीश सरकारने या कंपनीची राजकीय आणि लष्करी सत्ता हिसकावून घेतली.
कंपनी आता काय करते आणि मालक कोण?
२०० वर्षे भारतावर राज्य करणाऱ्या या कंपनीचे अधिकार १८७४ मध्ये पूर्णपणे रद्द करण्यात आले, १३१ वर्षांनंतर संजीव मेहता यांनी ही कंपनी विकत घेतली, २००५ मध्ये ही कंपनी ताब्यात घेतल्यानंतर त्यांनी कंपनीला लक्झरी चहा, कॉफी आणि खाद्यपदार्थांकडे वळवले आणि आज ही कंपनी लक्झरी चहा, कॉफी आणि लक्झरी गिफ्ट हॅम्पर्स तयार करते. याशिवाय, कंपनीकडून लक्झरी होमवेअरसह इतर अनेक प्रकारची पेये तयार केली जातात.
